قالب‌‌‌بندی بتن چیست؟ | مراحل اجرا، مزایا و معایب انواع قالب‌ها

قالب بندی

قالب بندی (Formwork) یک سازه موقت است که برای شکل دادن و نگهداری بتن تازه تا زمانی که به مقاومت کافی برسد، استفاده می‌شود. این فرآیند شامل ساخت قالب‌هایی است که بتن در آن‌ها ریخته شده و پس از سخت شدن برداشته می‌شوند.

انواع اصلی قالب بندی بر اساس جنس عبارتند از:

• قالب بندی چوبی: ارزان و انعطاف‌پذیر برای طرح‌های پیچیده، اما دوام کمتری دارد.
• قالب بندی فلزی: بادوام، قابل استفاده مجدد و مناسب برای پروژه‌های بزرگ با سطوح صاف.
• قالب بندی پلاستیکی: سبک، مقاوم در برابر رطوبت و مناسب برای استفاده‌های متعدد، اما انعطاف‌پذیری محدودی دارد.

انتخاب نوع قالب بندی بستگی به عوامل مختلفی از جمله نوع سازه، هزینه، زمان و کیفیت سطح مورد نظر دارد.

قالب‌‌بندی بتن چیست؟

بتن قبل از سفت شدن، حالت سیال دارد. درنتیجه برای شکل گیری بهتر آن و جلوگیری از بتن ریزی، از قالب‌ هایی با جنس های متفاوت(فلزی،چوبی و …) استفاده می‌کنیم. به طور کلی قالب‌‌بندی بتن عملی موقت است. بعد از شکل‌گیری کامل و اطمینان از استحکام کافی، قالب از بتن جدا می‌شود. البته خوب است بدانید که موارد خاصی هم وجود دارد که قالب در جای خود باقی می‌ماند که به آن قالب دائمی می‌گویند.

به طور کلی قالب‌بندی بتن را می‌توان از دو منظر بررسی کرد: بر اساس جنس قالب‌ها و بر اساس کاربرد در اجزای سازه. برای آشنایی کامل با این دسته‌بندی‌ها و انواع قالب‌ها می‌توانید به مقاله انواع قالب‌بندی بتن مراجعه کنید.

قالب‌ها علاوه بر شکل‌دهی، مسئولیت محافظت از بتن در مقابل تنش‌های مکانیکی، سرما، گرما و جلوگیری از کاهش رطوبت در بتن را به عهده دارند.

قالب‌بندی بتن در مراحل مختلف ساخت و ساز یک سازه بتنی کاربرد دارد. این مراحل شامل قالب‌بندی فونداسیون، قوالب الأسقف، قالب‌بندی ستون و قالب‌بندی دیوار می‌شود.

قالب‌بندی بتن استاندارد باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟

یک قالب‌بندی استاندارد باید بتواند بتن را در برابر عوامل محیطی محافظت کند و شکل و ابعاد طراحی‌شده را بدون تغییر نگه دارد. این قالب‌ها باید عایق حرارتی مناسب ایجاد کنند، از نشت شیره بتن جلوگیری نمایند و مانع جابه‌جایی میلگردها شوند. همچنین وزن آن‌ها باید متناسب با شرایط کارگاهی باشد تا نصب و جداسازی آسانی داشته باشند.

ویژگی‌های اجرایی قالب‌بندی استاندارد

برای آنکه قالب‌بندی بتن در عمل نتیجه مطلوب بدهد، رعایت نکات زیر ضروری است:

• تحمل بارهای جانبی بتن تازه و مقاومت کافی در برابر فشار هیدرواستاتیک
• مهاربندی اصولی با قید، کلمپس و بولت برای جلوگیری از بازشدگی
• آب‌بندی دقیق درزها با ماستیک یا نوار واتراستاپ جهت جلوگیری از نشت شیرابه
• رعایت تلرانس‌های نصب شامل شاقول بودن، تراز سطح و ابعاد هندسی مجاز
• استفاده از تجهیزات ایمنی و دسترسی مطمئن برای کارگران هنگام نصب و بازکردن
• روغن‌کاری یا استفاده از مواد رهاساز مناسب برای جلوگیری از چسبندگی بتن و آسیب سطحی هنگام قالب‌برداری

انواع قالب‌‌بندی بتن از نظر جنس

انتخاب جنس قالب‌بندی بیشتر به شرایط پروژه، بودجه و سطح کیفی مورد انتظار بتن بستگی دارد. در کارگاه‌های امروزی قالب‌ها فقط معرفی نمی‌شوند، بلکه پیمانکار باید براساس دوام، سرعت اجرا، هزینه و ایمنی تصمیم بگیرد. در ادامه نگاهی اجرایی به متریال‌های رایج داریم:

قالب‌های فلزی

قوالب الحديد للخرسانة به دلیل عمر طولانی، تکرارپذیری بالا و ایجاد سطحی صاف، یکی از پرکاربردترین گزینه‌ها در پروژه‌های بزرگ محسوب می‌شود. این قالب‌ها معمولاً از فولاد یا آلومینیوم ساخته می‌شوند، سرعت نصب مناسبی دارند و در برابر آتش و فشار بتن مقاومت بالایی نشان می‌دهند. با این حال، وزن زیاد، هزینه اولیه بالا و نیاز به نیروی متخصص از چالش‌های اجرایی آن‌هاست. نگهداری مناسب و استفاده از پوشش ضدزنگ برای جلوگیری از خوردگی در پروژه‌های طولانی‌مدت ضروری است.

قالب‌های چوبی

قالب چوبی به‌دلیل هزینه پایین و سهولت ساخت، هنوز در پروژه‌های کوچک یا بخش‌هایی مثل سقف و فونداسیون استفاده می‌شود. این قالب‌ها سبک هستند و با ابزار ساده آماده می‌شوند، اما دوام کمتری دارند و در برابر رطوبت یا تغییرات دما به‌راحتی تاب برمی‌دارند. به همین دلیل استفاده از آن‌ها در پروژه‌های بزرگ یا طولانی‌مدت توصیه نمی‌شود.

قالب‌های پلاستیکی (پلیمری)

قالب‌های پلاستیکی به دلیل وزن سبک و سهولت در نصب، در سال‌های اخیر محبوب‌تر شده‌اند. این قالب‌ها حمل‌ونقل راحتی دارند، در برابر رطوبت مقاوم‌اند و به روغن‌کاری نیاز ندارند. با این حال برای بارهای سنگین یا پروژه‌های پیچیده کمتر به‌کار می‌روند.

قالب‌های فایبرگلاس

ترکیب پشم شیشه و رزین پلیمری باعث شده قالب‌های فایبرگلاس علاوه بر وزن کم، سطح بتن را صیقلی و یکنواخت تحویل دهند. بیشتر در کارهای معماری یا سطوح اکسپوز استفاده می‌شوند. نقطه ضعفشان حساسیت به ضربه و هزینه بالاتر نسبت به پلاستیک است.

قالب‌های آجری

این قالب‌ها بیشتر برای فونداسیون‌های کوچک یا سنتی به‌کار می‌روند و پس از بتن‌ریزی در سازه باقی می‌مانند. مصالح ارزان و در دسترس بودن از مزایای آن است، اما سرعت اجرا پایین و دقت هندسی محدود دارد.

قالب های ماندگار

سیستم ICF با قالب‌های عایق دائمی، علاوه بر ایجاد دیوار بتنی مستحکم، عایق حرارتی و صوتی هم فراهم می‌کند. این روش اجرای سریع‌تری دارد و مصرف انرژی ساختمان را کاهش می‌دهد، اما هزینه اولیه بالا و نیاز به نیروی متخصص از محدودیت‌های آن است.

قالب بندی هوپاد

قالب هوپاد یک سیستم نوین ترکیبی از فریم فلزی و رویه پلای‌وود است که سرعت و کیفیت اجرای بتن‌ریزی را بالا می‌برد. این قالب‌ها سبک، بادوام و قابل استفاده در بخش‌های مختلف سازه مثل دیوار، ستون، فونداسیون و سقف هستند. مهم‌ترین مزیت آن‌ها کاهش هزینه نیروی انسانی، کیفیت بالای سطح بتن و امکان استفاده مجدد در پروژه‌های متعدد است.

گذشته از مزایا و معایب کلی هر نوع قالب، در عمل برخی نکات اجرایی هم اهمیت زیادی دارند که رعایت آن‌ها کیفیت بتن‌ریزی را تضمین می‌کند که در جدول زیر به مهم‌ترین آنها در خصوص هر نوع قالب بندی بتن پرداخته‌ایم. 

انواع قالب‌بندی براساس کاربرد

قالب‌بندی هر بخش از سازه بتنی ویژگی‌های خاص خود را دارد. در این دسته‌بندی، کاربردهای اصلی شامل پی، ستون، دیوار، دال و تیر بررسی می‌شوند که هرکدام نیازمند قالب‌های متفاوتی هستند تا وظیفه‌ی حیاتی خود را به‌درستی ایفا کنند.

قالب‌بندی پی (فونداسیون)

در بخش فونداسیون، کوچک‌ترین نقص در قالب‌بندی می‌تواند باعث نشست یا ترک‌های جدی در کل ساختمان شود. به همین دلیل، قالب‌بندی پی معمولاً با مصالح مقاوم‌تر مثل قالب فلزی یا در پروژه‌های کوچک‌تر با قالب آجری انجام می‌شود. این نوع قالب‌بندی، پایه و اساس کل ساختمان را تشکیل می‌دهد و ویژگی برجسته آن، لزوم آب‌بندی دقیق برای مقابله با فشارهای زیرزمینی و جلوگیری از آسیب‌های بعدی است.

• مزایا:
  • مقاومت بالا در برابر فشارهای جانبی
  • ایجاد بستری مطمئن برای انتقال بار کل سازه
  • دسترسی آسان به مصالح رایج (فلز و آجر)
• معایب:
  • زمان‌بر بودن اجرای دقیق
  • نیاز به دقت زیاد در تراز‌کردن سطوح و زوایا

قوالب الأعمدة

ستون‌ها به دلیل باربری عمودی نقش ستون فقرات ساختمان را دارند. در قالب‌بندی این بخش، خطای جزئی در شاقول بودن می‌تواند تعادل کل سازه را تحت‌تأثیر قرار دهد. برای همین، قالب فلزی یا فایبرگلاس انتخاب اصلی پیمانکاران است. ویژگی مهم قالب‌بندی ستون، ایجاد سطحی صاف و دقیق است که از نظر سازه‌ای و معماری اهمیت زیادی دارد.

• مزایا:
  • ایجاد سطح صیقلی و بدون موج
  • توانایی تحمل بار سنگین سازه
• معایب:
  • نیاز به مهاربندی دقیق برای جلوگیری از بازشدگی
  • وابستگی بیشتر به اتصالات و کلمپس‌ها

قالب‌بندی دیوار

برای دیوارهای بتنی معمولاً از سیستم‌های یکطرفه یا دوطرفه فلزی استفاده می‌شود. این نوع قالب‌بندی برای اجرای سطوح وسیع و یکپارچه به‌کار می‌رود که قابلیت پوشش ارتفاع‌های زیاد بدون ایجاد ترک یا درز اضافی را دارد.

• مزایا:
  • مناسب برای دیوارهای بلند و ضخیم
  • امکان استفاده از بولت مهاری برای کنترل فشار جانبی
• معایب:
  • نیاز به تجهیزات جانبی مانند قید و بولت
  • افزایش هزینه در پروژه‌های کوچک

قالب‌بندی دال (سقف)

قالب‌بندی دال به دلیل وسعت سطح و فشار یکنواخت بتن، نیازمند دقت بالا است و هر نقصی در شمع‌بندی می‌تواند تغییر شکل ایجاد کند. امروزه قالب‌های فلزی همراه با سیستم‌های نوین مانند وافل و یوبوت کاربرد زیادی دارند. این روش‌ها اجرای سریع‌تر، ایجاد دهانه‌های وسیع‌تر و کاهش وزن سازه را ممکن می‌سازند.

قالب‌بندی دال یا همان سقف به دلیل سطح گسترده و فشار یکنواختی که بتن تازه وارد می‌کند، نیازمند دقت و کنترل بیشتری است. هر ایراد در شمع‌بندی یا چیدمان قالب می‌تواند باعث ترک یا تغییر شکل کل سقف شود. در پروژه‌های امروزی برای این بخش معمولاً از قالب‌های فلزی استفاده می‌شود که علاوه بر کاهش وزن سقف، امکان اجرای دهانه‌های وسیع‌تر را فراهم می‌کنند.

• مزایا:
  • قابلیت اجرای سطوح وسیع با کیفیت یکنواخت
  • سبک و سریع با روش‌های نوین
• معایب:
  • حساسیت زیاد به ضعف شمع‌بندی
  • نیاز به نیروی متخصص در نصب

قالب‌بندی تیر

تیرها وظیفه انتقال بار سقف و طبقات به ستون‌ها را بر عهده دارند و برای قالب‌بندی آن‌ها بیشتر از قالب‌های فلزی استفاده می‌شود. این نوع قالب‌بندی به دلیل مقاومت بالا، توان تحمل بارهای متمرکز را دارد و از ایجاد درز سرد در محل اتصال تیر به ستون جلوگیری می‌کند.

• مزایا:
  • سرعت بالا در نصب و بازکردن
  • انعطاف‌پذیری در ایجاد ابعاد مختلف تیر
• معایب:
  • احتمال نشت شیره بتن در صورت نصب غیردقیق
  • نیاز به دقت بالا در آب‌بندی درزها

علاوه بر تفاوت در جنس قالب‌ها، محل استفاده و نوع عضو سازه هم در انتخاب قالب‌بندی تعیین‌کننده است. در ادامه به مهم‌ترین کاربردهای قالب‌بندی در اجزای مختلف سازه اشاره می‌کنیم.

• قالب‌بندی پی (فونداسیون):  نیازمند مقاومت بالا و آب‌بندی دقیق؛ معمولاً با قالب‌های فلزی یا آجری اجرا می‌شود.
• قالب‌بندی ستون:  دقت در شاقول بودن و سطح صاف اهمیت دارد؛ بیشتر از قالب فلزی یا فایبرگلاس استفاده می‌شود.
• قالب‌بندی دیوار:  برای سطوح وسیع و بلند، سیستم‌های فلزی یکطرفه یا دوطرفه کاربرد دارند.
• قالب‌بندی دال (سقف): حساس به شمع‌بندی است؛ امروزه همراه با سیستم‌های وافل و یوبوت به‌کار می‌رود.
• قالب‌بندی تیر: نیاز به آب‌بندی دقیق دارد و اغلب با قالب فلزی اجرا می‌شود.

مراحل اجرای قالب‌بندی بتن

اجرای صحیح قالب‌بندی بتن نیازمند دقت و پیروی از یک روند مشخص است. اگر هر مرحله به‌درستی انجام نشود، کیفیت نهایی بتن و حتی ایمنی سازه به خطر می‌افتد. مراحل اصلی اجرای قالب‌بندی بتن به شرح زیر است:

1. آماده‌سازی و بررسی نقشه‌ها

در ابتدا باید نقشه‌های اجرایی و جزئیات فنی پروژه بررسی شود. تراز بودن سطح و استحکام زیرکار اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل در این مرحله با مشخص شدن محل دقیق قالب‌ها، سطح زمین یا سازه برای قرارگیری آن آماده می‌شود.

2. مونتاژ و نصب قالب‌ها

قطعات قالب فلزی، چوبی یا پلاستیکی در محل تعیین‌شده کنار هم قرار می‌گیرند. شاقول بودن، تراز دقیق و مهاربندی مناسب، پایداری قالب را تضمین کرده و از تغییر شکل آن جلوگیری می‌کند.

3. مهاربندی و آب‌بندی درزها

برای جلوگیری از بازشدگی یا تغییر مکان قالب‌ها از قید، کلمپس و بولت مهاری استفاده می‌شود. همچنین درزهای بین قالب‌ها باید با نوار آب‌بند یا ماستیک پوشانده شوند تا مانع از نشت شیره بتن گردد.

4. بتن‌ریزی و ویبره‌کردن

بتن به‌صورت مرحله‌ای داخل قالب ریخته می‌شود. در همین زمان، ویبره باعث خروج حباب‌های هوا شده و بتن را به شکل یکنواخت در همه بخش‌ها پخش می‌کند.

مطالعه بیشتر: بتن ریزی چیست؟+ انواع و تجهیزات مورد نیاز

5. بازدید و کنترل کیفیت

در حین اجرا، مهندس ناظر باید تمام بخش‌ها را از نظر استحکام قالب، نحوه مهاربندی و آب‌بندی کنترل کند. این بازدیدها مانع از بروز خطاهای پرهزینه در مراحل بعدی می‌شوند.

6. بازکردن قالب‌ها (قالب‌برداری)

با رسیدن بتن به مقاومت مورد نیاز، قالب‌ها طبق ترتیب آیین‌نامه و دستورالعمل‌ها باز می‌گردند. قالب‌های جانبی معمولاً زودتر برداشته شده و قالب‌های زیرسقف دیرتر، تا پایداری و ایمنی سازه حفظ گردد.

جمع بندی

قالب‌بندی مسئولیت محافظت از بتن قبل از سفت شدن را به عهده دارد. کاربرد فراوان این ماده در اجزای مهم و مختلف یک سازه بتنی شامل فونداسیون، سقف، دیوار و ستون، اهمیت قالب‌بندی را بیشتر از قبل مشخص می‌کند. قالب‌ها انواع مختلفی از نظر جنس دارند که استفاده از آن‌ها به ابعاد، محل جغرافیایی پروژه و مرحله ساخت سازه بستگی دارد. پیمانکاران ساختمانی با در نظرگرفتن اهمیت قالب‌بندی بتن، سعی در اجرای استاندارد هرچه بیشتر آن در تمامی مراحل اجرای پروژه ساختمانی دارند.

شرکت شركة سازه گستر مدحت یکی از شرکت های معتبر در زمینه ایجاد، تولید و فروش قالب بتن و اسکافلدینگ است. این شرکت با سابقه طولانی، استفاده از مواد اولیه مرغوب، ارائه محصولات با قیمت و کیفیت مناسب، انتخابی ایده‌آل برای پیمانکاران و مهندسان می‌باشد. برای خرید انواع قالب بتن و کسب اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.

الأسئلة المتكررة